تحلیل مفهومی «لا اکراه فی الدین» و نظریه «آزادی و مسئولیت عقیده»

نویسندگان

1 پژوهشکده علوم و معارف حدیث- کارشناسی ارشد- خارج فقه و اصول

2 دانشگاه قرآن وحدیث استادیار

چکیده

تحلیل مفهومی «لا اکراه فی الدین» و نظریه «آزادی و مسئولیت عقیده»چکیده آیه 256 سوره بقره از «عدم اکراه در دین» سخن گفته که مدلول آن مورد مناقشه مفسران است. پژوهش حاضر، به بررسی آیه با توجه به ظهور، فضای نزول، استعمالات و فهم صحابه و تابعان می‌پردازد. این مقاله پس از بررسی واژگان، اسباب نزول و روایات، نظریه «آزادی و مسئولیت عقیده» را با برداشت از آیه، مطرح می‌کند. در «لا اکراه فی الدین»، هرگونه اکراهی برای قبولاندن اعتقادات دینی، نفی و نهی شده و علت آن، روشنی عقلی مسیر «رشد» از «غیّ» و منافات اکراه با امتحان و اختیار، شمرده‌شده است. بنابراین آیه بر آزادی فکر و عقیده دلالت دارد، اما مجوزی برای فرار از مسئولیت صادر نمی‌کند؛ بلکه برعکس، همه مسئولیتِ آزادی در فکر و عقیده را متوجه انسان می‌داند. کلیدواژه‌ها: اکراه در دین، آزادی در اسلام، جهاد، غرر آیات، تفسیر موضوعی. ـــــــــــــــــــــــــــــــ التحلیل الدلالی لـ﴿لا إکراه فی الدین﴾ و نظریة «الحریة و مسؤلیة العقیدة» تعرضت الآیة 256 من سورة البقرة لعدم الإکراه فی الدین ، و قد وقع البحث فی دلالتها بین المفسرین . البحث الحاضر یتناول دراسة الآیة من الزوایا التالیة : الظهور ، أجواء نزول الآیة ، استعمال و فهم الصحابة و التابعین للآیة . و تعرضنا بعد دراسة مفردات الآیة لأسباب نزولها و الروایات الواردة ، ثم طرحنا نظریة «الحریة و مسؤلیة العقیدة» بالاعتماد علی الآیة الکریمة ، فقوله تعالی ﴿لا إکراه فی الدین﴾ ینفی کل نوع من الإکراه و الالزام فیما یتعلق بقبول العقائد الدینیة ، و سببه واضح و هو وضوح مسار الرشد من مسار الغی ، و منافاة الإکراه للامتحان و الاختیار . وعلیه فإن الآیة دالة علی حریة الفکر و الاعتقاد ، إلا أنها لا تسمح بالفرار عن المسؤولیة ، و إنما توجه تمام المسؤولیة فیما یتعلق بالحریة الفکریة و العقیدیة الی الانسان نفسه . الألفاظ المحوریة : الإکراه فی الدین، الحریة فی الاسلام، الجهاد، غرر الآیات، التفسیر الموضوعی.